Over vrijgemaakte excuses en het accepteren van kerkelijke verschillen…
Elders op deze site beloof ik de lezer dat ik in mijn blogs aan zal schoppen tegen heilige huisjes van religie. Dat ik prikkelend schrijf over hoe religie en randzaken de kern van het geloof verstoren. Ik moet eerlijk bekennen: dit valt me nog best zwaar. Ik zit namelijk ook best ‘conflict vermijdend’ in elkaar – ik kan er niet goed tegen om de ander een naar gevoel te bezorgen. Rare combinatie: ik wil wel schoppen (omdat ik vind dat het nodig is), maar het liefst niemand pijn doen. Dat gaat waarschijnlijk niet. Ik voel deze dubbelheid nu ook, omdat ik in dit blog tegen dingen aan ga schoppen. Ben benieuwd naar de reacties.
De reden dat ik waarschijnlijk tegen wat dingen aan ga schoppen, is omdat ik uitgedaagd ben om mezelf toe te lichten over uitspraken die ik deed in de briefwisseling met Corné Alderliesten. Die briefwisseling heeft best wat reacties opgeleverd, hoewel jullie als lezers deze nog steeds het liefst persoonlijk aan mij mailen, appen of uitspreken, in plaats van het openbaar te schrijven hieronder. Hopelijk doen jullie dat omdat je het persoonlijke contact met mij waardeert en doen jullie het niet uit angst of verlegenheid. Hoe dan ook, de reacties op de briefwisseling waren wisselend: herkenning in het gemis van verbinding maar ook kritiek op datzelfde gemis omdat we als vrijgemaakte kerk toch enorm in beweging/ontwikkeling zijn. De meest verdiepende en voor mij de meest uitdagende reacties, gingen over mijn opmerking over der verhouding tussen de vrijgemaakte kerk (GKv) en de Nederlands Gereformeerde kerk/Christelijk gereformeerde kerk (NGK/CGK). Ik schreef:
“Ik vind het mooi als we samengaan met de christelijk-gereformeerde/Nederlands-gereformeerde kerk, maar het is uiteraard ook goed dat er verschillende kerkelijke stromingen zijn.”
Vragen die ik kreeg: wat bedoel je precies met ‘samengaan’? Moet de CGK/NGK zich voegen bij de GKv? Moeten we weer terug naar de situatie van voor 1966 (voordat de Vrijgemaakte kerk de huidige Nederlands Gereformeerden buiten het verband plaatsten)? Of moeten we zelfs terug naar de situatie van voor 1944 (toen er nog geen Vrijmaking nodig was en we gewoon de Gereformeerde Kerken in Nederland waren)? En hoezo is het prima dat er verschillende kerkelijke stromingen zijn?
Ik ga een poging wagen om mijn eigen mening hierover duidelijk te maken.
Direct maar beginnen met een duidelijk statement: nee, ik vind niet dat de CGK en/of NGK zich moeten voegen binnen de GKv. De GKv is op zichzelf niet heilig, niet toonaangevend en is ook niet de kerk die het meest in een rechte lijn ligt met ‘het goede verloop’ van de kerkgeschiedenis. In die zin moeten we dus niet terug naar de situatie van voor 1966, want dat zou volgens mij betekenen dat de NGK zich weer (terug)voegt bij de GKv. Dat zou sowieso een onmogelijk streven zijn: je kunt geen verleden terughalen/opnieuw creëren. We zullen ons moeten richten op de toekomst. Dat is ook veel leuker: in de toekomst liggen de mogelijkheden.
Wat bedoel ik dan wel met een samengaan met de CGK/NGK? Nou, om eerlijk te zijn lijkt het me gewoon een gezond christelijk streven om samen op te trekken: het idee van ‘samen één lichaam vormen’ is Bijbels en het is een mooi voorbeeld als we laten zien dat we eensgezind zijn, ondanks onze (grote) verschillen. Zoals Stichting Opwekking het mooi verwoord zijn we elkaars ‘Familie’. Ik kijk dus vooral vooruit. Daarmee geef ik direct toe dat ik dus ook weinig rekening houd met het verleden.
Maar de gestelde vragen, dagen mij uit om toch iets over het verleden te zeggen. Wat dat betreft vind ik dat we ons als vrijgemaakte kerk, gericht op kerkelijke samenwerking, best nederig mogen opstellen. Heb je de Open Brief van 1966 wel eens gelezen? Ik wel, vandaag nog een keer, omdat ik zeker wilde zijn van mijn volgende zin. Ik zou de Open Brief van 1966 direct ondertekenen. Nu, vandaag nog, als het nodig was of als het me gevraagd werd. Staat er iets on-Bijbels in de Open Brief? Is er iets fundamenteel niet-christelijks aan die Brief, waardoor een grote groep mensen buiten het verband gezet moest worden? Ik zie het niet.
Over dit onderwerp is uiteraard al bijzonder veel geschreven in de afgelopen decennia en daar wil ik niet teveel aan toevoegen. Maar stel dat ik verplicht werd om te kiezen: ben je voor of tegen de Open Brief, dan ben ik voor. Ai, weer een confrontatie met het idee dat ik misschien niet helemaal zuiver Vrijgemaakt ben (iets waar ik eerder ook al over schreef). Historisch gezien niet, in ieder geval.
Maar ik kan me zeker ook voorstellen dat er mensen zijn (geweest) die moeite hadden met de Open Brief. Ik denk echter dat dit niet zozeer op Bijbelse argumenten gebaseerd is, maar op Vrijgemaakte argumenten. De Open Brief past(te) niet goed in het Vrijgemaakte gedachtengoed, want we hadden ons immers net losgemaakt van de synodalen. Het is toch een beetje heulen met de vijand. Voeg daar de discussie bij over de rol van de geloofsbelijdenis en het feit dat de Open Brief spreekt over exclusief ‘vrijmakingsgeloof’, dan snap ik dat dit voor mensen reden was om de Vrijgemaakte kaders te beschermen.
Maar waarom dan de medegelovigen buiten het verband zetten met de boodschap ‘het zijn geen betrouwbare volgelingen van God’. Waarom het labeltje: ‘fout’. Waarom niet als vrienden uit elkaar: wij vinden dit, jullie vinden dat, maar we vinden elkaar nog steeds in de basis van Jezus Christus. Die houding mis ik in de Vrijgemaakte reactie op de Open Brief. Dus als je het mij vraagt, zouden we als Vrijgemaakten onze hoofden een beetje moeten buigen en nederig weer toenadering moeten zoeken tot de NGK. Ik leer mijn kinderen dat ze sorry moeten zeggen als ze een fout hebben gemaakt, zeker als ze daarbij anderen pijn gedaan hebben. Ik probeer ze ook te leren dat ze, nadat ze sorry hebben gezegd, moeten proberen om samen het spel (of welke activiteit dan ook) weer te vervolgen. Als je samen met iemand anders bent, is het niet zo dat die ander direct weer jouw eigen regels/wensen moet navolgen.
Dus als de GKv mijn zesjarige dochter zou zijn, dan zou ik zeggen: zoek de ander op, kijk haar aan, zeg sorry en probeer er dan samen weer uit te komen.
Maar als kinderen proberen om samen weer verder te spelen, is er ook een mogelijkheid dat dit niet lukt. Dat zie ik bij mijn eigen kinderen vaak genoeg gebeuren. En dan? Dan gaan ze vaak allebei iets anders doen (om vijf minuten later elkaar weer in de armen te vliegen, maar dat terzijde). Dat geldt voor de kerk denk ik ook: na een sorry, probeer je er samen uit te komen. Daar zijn we nu druk mee bezig. Voor sommigen zal dit goed lukken en ontstaat er een gezamenlijk spel (een gezamenlijke kerkgemeente). Maar het zal me niet verbazen als er mensen zijn die zich niet kunnen vinden in de nieuwe gezamenlijke gemeente. Deze mensen zullen dus hun eigen gang gaan. Kans is groot dat ze zelf een nieuw spel met een nieuwe naam bedenken – kortom, een nieuwe kerkelijke stroming.
En daarmee kom ik bij mijn antwoord op de vraag: “hoezo is het prima dat er verschillende kerkelijke stromingen zijn?”. Verschillen in opvatting, beleving en uiting zijn volstrekt logisch. Corné Alderliesten sprak in dit opzicht over ‘groepsscripts’ (voor zijn blog, zie hier). Dus ja, ik ben voor een samengaan van GKv en NGK/CGK, maar ik vind het ook prima als mensen dit niet willen/niet verdragen en besluiten niet mee te gaan in een eventueel samengaan. Als een aantal van die mensen zich vervolgens verenigen en een nieuwe kerkgemeente stichting: prima toch? Dat is niet fout, het is zelfs niet eens raar. Het is anders. De kerk van alle tijden, is toch niet verbonden aan kerkelijke muren of de naam op de gevel? Verschillende gebouwen en verschillende namen kunnen toch gezamenlijk onderdeel zijn van Gods gemeente? In de Open Brief wordt daar ook al over geschreven. De Brief roept ons op om na te denken over de vraag of het fundament van de gereformeerde kerk ook samenvalt met die van de algemene, christelijke kerk. Ze spreekt over “ons klein vaderlands gedoe” in vergelijking met het niveau van de wereldkerk. En ze roept op tot het loslaten van een angst voor verandering. Ik deel deze visie. De kerk is wereldwijd, het is de gemeenschap van een bont gezelschap aan gelovigen. Het liefst samen, verbonden te midden van alle verscheidenheid. Maar prima (en logisch) als er verschillende groepjes blijven en bijkomen; niet fout, gewoon anders.
Dus, samengevat:
– Ik kijk het liefst naar de toekomst, waar ik een samengaan tussen GKv en NGK/CGK toejuich.
– Als je mij vraagt naar het verleden, dan stelt de GKv zich wat mij betreft nederig op in een samengaan met de NGK, waarbij excuses geen overbodige luxe zijn. Ik kan geen Bijbelse argumenten vinden waarom de Open Brief van 1966 afgewezen moest worden en waardoor geloofsgenoten als ‘niet langer betrouwbaar’ buiten verband moesten worden geplaatst.
– Vanuit deze visie is een samengaan met de NGK alleen mogelijk, als wij als Vrijgemaakten erkennen/verdragen dat een samengaan met de NGK zal leiden tot een minder Vrijgemaakte kerk (vice versa geldt uiteraard hetzelfde). We raken iets kwijt wat ons vertrouwd is. Dat dit eventueel angst en spanning oproept, is een logische (psychologische) reactie en geen teken dat we het moeten ontmoedigen. Misschien krijgen we er wel iets heel moois voor terug en er is maar één manier om daar achter te komen.
– Verschillende kerkelijke stromingen zijn prima, simpelweg omdat het een logisch gevolg is van het bestaan van een grote geloofsgemeenschap waarbij geldt ‘zoveel mensen, zoveel wensen’. Het zou mij dan ook niet verbazen wanneer er, bij een eventueel samengaan van GKv en NGK(/CGK), medegelovigen zijn die zich hier niet in kunnen vinden, niet meegaan in het samengaan en mogelijk zelf een kerkgemeente stichten. Dit is prima, want de kerk van alle tijden kent slechts één vaste grond, die de verbinding vormt tussen alles wat op die grond gebouwd is.
Ik besef dat ik veel heb geschreven over zaken die ver voor mijn tijd hebben plaatsgevonden. Dat maakt dat ik ook nederig moet zijn; ik ben geen ervaringsdeskundige. Dus laat, zeker als je de jaren ’60 volop hebt meegemaakt, je mening horen. En schroom niet om dat hieronder gewoon publiekelijk te plaatsen.
Ter afsluiting een paar woorden uit de Open Brief:
“Hoe rijk zou het zijn, als twisten tussen Christenen konden worden opgeruimd. Als U […] elkaar weer vond in de wederzijdse aanvaarding als medereizigers naar de toekomst van onze Heiland. Dit moet toch mogelijk wezen, dat Christenen hun veten beëindigen. Dat de liefde alle voorliefde voor eigen ideeën overwint om elkaar te vinden bij de fundamentele waarheid van de liefde Gods voor zondaren.”
Het is de bedoeling dat in 2023 de GKv en de NGK onder een nieuwe naam samengaan. Er is dus geen sprake van dat de NGK zich voegt bij de GKv. Het zou mooi zijn als ook de CGK zouden meedoen, maar binnen de CGK is men nog niet zover. Ik juich het proces van samengaan van harte toe. Ik kan de discussie rond de Open Brief nog goed herinneren en kijk daar niet met blijdschap op terug. Maar je kunt het oordeel over die brief niet loskoppelen van de context. In de jaren ’60 stonden de kerkelijke en politieke zuilen nog recht overeind. Daaraan morrelen (en dat deed de Open Brief) was toen not done. De meeste kerkleden volgden trouwens gewoon de dominee ter plaatse en waren vaak van de inhoud helemaal niet op de hoogte. Men koos vaak voor binnen- of buiten verband zonder dat men wist waarover het ging. Om het echt te begrijpen moet je de kerkgeschiedenis bestuderen en al beginnen in 1834. Dat voert op deze plaats te ver.
Dag Henk,
Bedankt voor je reactie, ook over je persoonlijke beleving in de jaren ’60. En ja, je hebt gelijk dat de context (qua kerkgeschiedenis en -cultuur) veel groter is en al veel eerder begint. Ik lees nu ‘De Afscheiding’ van Marcel de Jong, dus ik probeer de sfeer van 1834 te proeven.
De tijd van de Open Brief herinner ik me als een spannende tijd, in de kerk en bij ons thuis. In de kerk kwam de spanning naar buiten toen een ouderling de kansel opging om de dienst te vervolgen, terwijl even daarvoor onze predikant op de hoge kansel onderuit gegaan was en in een ambulance afgevoerd werd. Boos en vol luide verwijten verlieten velen de kerk. Bij ons thuis herinner ik me de samenzweerderige gesprekken tussen mijn vader en zijn gasten, vaak collega-ouderlingen. Altijd gingen de gesprekken over de kerk en de dominee. Wat ik in die tijd niet met elkaar kon rijmen was dat waarheid en mildheid elkaar niet verdroegen. De mensen die ik graag mocht, inclusief onze predikant, zag ik na de scheuring niet meer terug. Later hoorde ik wel dat zij juist moeite hadden met de harde lijn van de meerderheid van de kerkenraad: alleen de zaak telde, niet de mensen. In de tijd van toen, van de verzuiling, heerste het klimaat van het absolute (titel van een proefschrift over die tijd). Nu is er gelukkig ook aandacht voor het menselijke, voor wat in de verschillen ons bindt. Pas dan is hereniging mogelijk.
Ik vind eigenlijk dat er helemaal niet meer zoiets moet zijn als verschillende kerkstromingen die beweren dat wij ”de waarheid” weten. En deze ”waarheid” aan kerkbezoekers en kinderen indoctrineren. Ik zou willen dat er een plek was om zelf na te denken over het bestaan van God en thema’s in het leven in plaats van een man die stokoude ideeën van duizenden jaren geleden voorkauwt die allang zijn ingehaald door filosofische inzichten en wetenschappelijke kennis.